Žêñàíà ™óð Šóðàòîðêà ë´òåðàòóðíèõ ïðîãðàì Œèñòåöüêîãî €ðñåíàëó. àí´øå Ñ ãîëîâíà ðåäàêòîðêà âèäàâíèöòâà ´ì.Ê‘îëîì´» àâëè÷êî ÇŽñíîâèÈ, äî òîãî Ñ ãîëîâíà ðåäàêòîðêà âèäàâíèöòâà ÇŠîìîðàÈ. ‚èïóñêíèöß à“ŠŒ€. €âòîðêà ïóáë´êàö´é ïðî ë´òåðàòóðó é êóëüòóðó â ÷àñîïèñàõ Ç“êðà»íñüêèé òèæäåíüÈ, Ç“êðà»íñüêèé æóðíàëÈ, ÇŠðèòèêàÈ, íà ´íòåðíåò-ðåñóðñàõ Ç“êðà»íñüêà ïðàâäàÈ, ÇŠîðèäîðÈ, Ç‹´ò€êöåíòÈ, Ç’‘. ŠíèæêèÈ. àñèëüñòâî, ßêå çàâåäåíî íå ïîì´÷àòè â óêðà»íñüê´é ë´òåðàòóð´ „åñü òîä´, êîëè íà ‡àõîä´ ïóáë´÷í´ òîðòóðè ´ ñòðàòè ïîâîë´ âòðà÷àëè ïîïóëßðí´ñòü (íå ñåðåä íàðîäó, çâ´ñíî, à ñåðåä òèõ, õòî ìà¹ âëàäó ´ çàäà¹ òîí) òà ïîñòóïàëèñß çàêðèòèì ñóäîâèì ïðîöåñàì ´ òþðåìíîìó óâÕßçíåííþ, ó íàñ çàðîäèëàñß íîâà óêðà»íñüêà ë´òåðàòóðà. „åêëàðîâàíî îð´¹íòîâàíà íà ìàñîâîãî ÷èòà÷à é ïîïóëßðíèé ôîðìàò, âîíà ¹ åíöèêëîïåä´¹þ ñóñï´ëüíèõ íàñòðî»â ´ çâè÷à»â. §ç íåîäì´ííèì çàñòåðåæåííßì: ´íîä´ ö´ íàñòðî» ´ çâè÷à» íàðîäíèöüêè ñòóðáîâàíà ´íòåë´ãåíö´ß âèôàíòàçîâó¹ ñîá´ ñàìà ´ âæå ïîò´ì ïðîïîíó¹ ÷èòà÷åâ´. ‹´òåðàòóðà íà ñëóæá´ ´äåîëîã´» ™èðî êàæó÷è, òàê òðèâà¹ äîòåïåð, ´ç ò´¹þ ëèøå ð´çíèöåþ, ùî äåäàë´ ÷àñò´øå ïîñèëþþòüñß ïîçèö´» ò´¹» ÷àñòèíè êóëüòóðíîãî ñåðåäîâèùà, ßêà Ççáèâà¹òüñß íà ìàí´âö´È ´ íàìàãà¹òüñß òâîðèòè íàñàìïåðåä Çìèñòåöòâî äëß ìèñòåöòâàÈ, à âæå â äðóãó ÷åðãó Ñ âïëèâàòè íà ñèñòåìó ö´ííîñòåé ïåðåñ´÷íèõ ãðîìàäßí. ðîòå åñòåòè÷íà ïðîãðåñèâí´ñòü ë´òåðàòóðè æîäíèì ÷èíîì íå îçíà÷à¹ ïðîñóâàííß äåìîêðàòè÷íèõ ö´ííîñòåé ´ ïðèíöèï´â ãåíäåðíî» ð´âíîñò´ é òîëåðàíòíîñò´. àâ´òü ó êëàñèê´â ÷àñîì çíàõîäèìî ðå÷´, æàõëèâ´ ç ïîãëßäó ñüîãîäåííß. ’à é íàø´ ñó÷àñíèêè íåð´äêî ïåðåñòóïàþòü ìåæ´ âæå óñòàëåíèõ íîðì åòèêè é äåìîêðàò´». ƒðàíü ì´æ ãðîìàäñüêèì êîíòðîëåì ´ öåíçóðîþ íàñïðàâä´ äîâîë´ òîíêà. Œè ìîæåìî ç÷èíßòè ãàëàñ äîâêîëà íàéá´ëüø êðè÷óùèõ âèïàäê´â, àëå íå àãðåñèâíî çëîâæèâàòè öèì ïðèéîìîì. åâðîòè÷íà àâòîöåíçóðà ñåðåä íàéâðàçëèâ´øèõ ìèòö´â Ñ öå íå çîâñ´ì òîé ðåçóëüòàò, íà ßêèé íàö´ëåíî ôåì´í´ñòè÷íó êðèòèêó. –èâ´ë´çîâàíå ïðîãîâîðåííß òîãî, ùî, ç ïîãëßäó áàçîâèõ ö´ííîñòåé, ïîòðåáó¹ íîâîãî ï´äõîäó, ìàðêóâàííß ãðóáèõ ïîðóøåíü ïðèíöèï´â ð´âíîñò´, ïðàâ ´ ñâîáîä ëþäèíè ó äîâãîñòðîêîâ´é ïåðñïåêòèâ´ âèäà¹òüñß íàéä´¹â´øèì ´íñòðóìåíòîì. ðàöþâàòè æ áî ¹ íàä ÷èì. àïðèêëàä, óêðà»íñüêà ë´òåðàòóðà îñòàíí´õ äâîõñîò ðîê´â ðßñí´¹ íàñèëüñòâîì óñ´õ âèä´â ´ êàë´áð´â. Œè çâèêëè äî îáðàçó â´ò÷èçíßíî» êóëüòóðè ßê ïàòð´àðõàëüíî», à âîäíî÷àñ âîíà óßâëß¹òüñß ßê ñïîâíåíà ä´â÷àò-êâ´òîê, ëàñêàâèõ ´ íåùàñëèâèõ íàéìè÷îê, ìóæí´õ ´ øëßõåòíèõ, õàé ÷àñòî òåæ íåùàñíèõ, ÷îëîâ´ê´â. Šð´ïàöòâî äàâíî ñêàñóâàëè, à îòæå, øëßõ äî ùàñòß ãîëîâíî» ãåðî»í´ óêðà»íñüêî» êëàñèêè ñêîðîòèâñß: çäà¹òüñß, ò´ëüêè é òðåáà, ùî âèðâàòèñß â´ä ñ´ëüñüêî» ïå÷´, çäîáóòè îñâ´òó, îòðèìàòè îïëà÷óâàíó ðîáîòó ´ Çâëàñíó ê´ìíàòóÈ, íó ´ íå âòîïèòèñß â´ä ìóê íåðîçä´ëåíîãî êîõàííß ÷è íåïëàíîâàíî» âàã´òíîñò´. Ÿêùî âè òåæ òàê äóìà¹òå, òî, çíà÷èòü, íåäîîö´íþ¹òå óêðà»íñüêó ë´òåðàòóðó. § »» ðîëü òåæ, àäæå â óìîâàõ ë´òåðàòóðîöåíòðè÷íî» êóëüòóðè âïëèâ ïîïóëßðíîãî òåêñòó øàëåíèé. ‚ëàäà, ó ðîë´ ßêî» âèñòóïàþòü ´ ãëèáîêî ñòóðáîâàíà á´ëüø´ñòü ãðîìàäè ÷è íàö´», êîòðà ñòî»òü íà ñòîðîæ´ ìîðàëüíî-åòè÷íèõ ö´ííîñòåé, ´ ò´, õòî ôîðìó¹ âíóòð´øíüîäåðæàâíó ïîë´òèêó, öå çíà¹ ´ íàìàãà¹òüñß áðàòè ï´ä êîíòðîëü. —îëîâ´÷èé ïîãëßä: í´áèòî ñï´â÷óòòß ’ðàäèö´éíî â´äë´ê íîâî» óêðà»íñüêî» ë´òåðàòóðè âåäóòü â´ä Ç…íå»äèÈ §âàíà Šîòëßðåâñüêîãî. ’àêà âåñåëà ïîåìà Ñ äå òóò, çäàâàëîñß á, íàñèëüñòâî? Žñü, íàïðèêëàä, …íåé çàêðó÷ó¹ ´íòðèæêó ç´ çãîëîäí´ëîþ çà ÷îëîâ´÷îþ ëàñêîþ öàðèöåþ „´äîíîþ: ðàä´ñòü, ïðèãîäà, åðîòèêà Ñ óñ´ì äîáðå. ’à ùîéíî ïàðóáîê ìîòîðíèé âèðóøà¹ äàë´, äî âèçíà÷åíî» ìåòè, óäîâèöß òóò-òàêè âëàøòîâó¹ ñàìîñïàëåííß: ‚êðóã íå» ïîëîìÕß ïàëàëî, îê´éíèö´ íå âèäíî ñòàëî, ´øîâ îä íå» äèì ´ ÷àä! Ñ …íåß òàê âîíà ëþáèëà, ™î àæ ñàìà ñåáå ñïàëèëà, îñëàëà äóøó ê ÷îðòó â àä. ’àê âîíà ñàìà ñåáå âèçíà÷à¹ ßê îáÕ¹êò îñóäó ´, áóäó÷è äæåðåëîì âëàäè ó ñâî»é äåðæàâ´, ñàìà æ ñåáå ´ êàðà¹ çà ïîðóøåííß íåïèñàíîãî çàêîíó ïðî ïåðåëþá: âîíà çðàäèëà ïàìÕßòü ìåðòâîãî ÷îëîâ´êà òà ùå é â´ääàëàñß ÷óæîçåìíîìó öàðåíêîâ´. àéã´ðøå íàâ´òü íå òå, ùî »» çàñóäßòü, à òå, ùî çàñì´þòü. Œîðàëüíå íàñèëüñòâî ñóñï´ëüíîãî îñóäó ùå ïîïåðåäó, àëå öàðèöß îáèðà¹ äî íüîãî íå äîæèâàòè. —è òî ïàê àâòîð îáèðà¹ ðîçïîâ´ñòè íàì öþ ´ñòîð´þ â òàê´é âåðñ´»; éîìó õîò´ëîñß á, ùîá îòàê çàê´í÷óâàëè óò´øåí´ âäîâèö´. € ùî æ …íåé? •îòü îä „èäîíè ïëèâ ïîñï´øíî, ’à ïëàêàâ ã´ðêî, íåóò´øíî. î÷óâøè æ, ùî â îãí´ ñïåêëàñü, ‘êàçàâ: Çåõàé »é â´÷íå öàðñòâî, Œåí´ æå äîâãîë´òí¹ ïàíñòâî, § ùîá äðóãà âäîâà íàéøëàñü!È ‡àòå ïîêðèòêà Šàòåðèíà, íàéâ´äîì´øà ãåðî»íß ’àðàñà ˜åâ÷åíêà, äî ÷àñó ñóñï´ëüíîãî îñóäó ßêðàç äîæèëà. §, ïåâíî, ïîøêîäóâàëà òèñß÷ó ðàç´â: ´ êîëè áàòüêè »» âèãàíßëè ç äîìó (ÇŸêáè çíàëà, äî ñõ´ä ñîíöß óëà á óòîïèëàÈ, Ñ êàæå »é ìàòè íà ïðîùàííß ´ ðàäèòü ïîøóêàòè ó Œîñêâ´ ñâåêðóõó), ´ êîëè áëóêàëà ç äèòèíîþ òà æåáðàëà. ‡ðåøòîþ, Šàòåðèíà òàêè çóñòð´÷à¹ íåâ´ðíîãî çàëèößëüíèêà, àëå éîìó íå ïîòð´áíà í´ âîíà, í´ ñèí. ƒåðî»íß òîïèòüñß ç ãîðß, à äèòß, âèðîñøè ïîï´äòèííþ, ñòà¹ ïîâîäèðåì êîáçàðß. ˜åâ÷åíêî ïèøå ïðî Šàòåðèíó ç´ ñï´â÷óòòßì ´ ëþáîâÕþ, â´í øêîäó¹ »». îåìà øàëåíî ïîïóëßðíà äîòåïåð: íàä íåþ ïëàêàëè ÷èñëåíí´ ÷èòà÷´ é ñëóõà÷´ â êîæí´é óêðà»íñüê´é õàò´, òåïåð »» ÷èòàþòü ó áóäèíêàõ êóëüòóðè íà â´äïîâ´äí´ ñâßòà. Žäíàê í´õòî íå çàõèùà¹ ïðàâà ä´â÷èíè ðîñòèòè ïîçàøëþáíå äèòß. ‡àóâàæìî: â ðåàëüíîñò´ íå âñ´ ïîêðèòêè ìàëè òàêó äîëþ, ßê íåùàñíà Šàòðß, ïðîòå êëàñè÷íà ë´òåðàòóðà íàâÕßçó¹ ñàìå öåé òðàã´÷íèé îáðàç ßê òèïîâèé. ’ðàäèö´éíå ïðî÷èòàííß ö´¹» ñëüîçëèâî» ´ñòîð´» ó øêîë´ äîñ´ âèêîðèñòîâóþòü ßê ïðèâ´ä äëß ìîðàë´çàòîðñòâà: Šàòåðèíó çàñóäæóþòü çà ëåãêîâàæí´ñòü ´ äîâ´ðó, âîäíî÷àñ ñï´â÷óâàþòü »» òðàã´÷í´é äîë´. ‘ïîêóñíèê Ñ îäíîçíà÷íî íåãàòèâíèé ïåðñîíàæ, ´ öå îáãîâîðåííþ íå ï´äëßãà¹. € îò ó÷èíîê áàòüê´â çàëèøà¹òüñß ïîçà óâàãîþ: çàðó÷íèêè æîðñòîêèõ íîðì íàðîäíî» ìîðàë´, âîíè íå ìîæóòü ó÷èíèòè ´íàêøå. “ðîê ïðî ÇŠàòåðèíóÈ ì´ã áè ñòàòè íàãîäîþ äëß äîâ´ðëèâî» ðîçìîâè ì´æ ó÷èòåëåì ´ ó÷íßìè ïðî çì´íè ìîðàëüíî-åòè÷íèõ íîðì ´ ñàíêö´é, àäæå ç ˜åâ÷åíêîâèõ ÷àñ´â ìèíóëî âæå äâ´ñò´ ðîê´â! ’à é òî: Šàòåðèíà Ñ óêðà»íñüêà ä´â÷èíà, ñâîß, ð´äíà. € îò íåóêðà»íñüêèõ ÷åêà¹ ùå ã´ðøà äîëß: âîíè ñòàþòü îáÕ¹êòîì ïîìñòè ´ ñïîêóòóþòü ñâî»ìè ìóêàìè ãð´õè âñ´õ ãíîáèòåë´â óêðà»íñüêîãî íàðîäó, ´ »õí´ ä´òè òåæ. ‘öåíà ä´òîâáèâñòâà â ïîåì´ ÇƒàéäàìàêèÈ âðàæà¹: ƒîíòà ïóáë´÷íî çàð´çàâ ñâî»õ ñèí´â, áî âîíè êàòîëèêè, ßê ´ »õíß ìàòè. àö´îíàëüí´ñòü íà äðóãîìó ì´ñö´, òàê ñàìî ßê áàòüê´âñüê´ ïî÷óòòß. „´òè ëåïå÷óòü: ÇŒè íå ëßõèÈ. îíî÷´ ƒîíòà ï´äå »õ õîâàòè çà êîçàöüêèì çâè÷à¹ì, àëå â êîæíîìó ðàç´ â´í ìóñèòü çàëèøàòèñß â´ðíèì ïðèñßç´ é çàð´çàòè ìàëèõ êàòîëèê´â ñâß÷åíèì íîæåì. àéêðàùå íàä ðàáîþ ïîçíóùà¹òüñß òàêà ñàìà æ´íêà ´õòî íå ðîçêàæå ïðî çíóùàííß æ´íêè íàä æ´íêîþ òàê, ßê ñàìà æ´íêà. Œàð´ß ‚´ë´íñüêà, åìàíñèïàíòêà, àâòîðêà ðîìàí´â ïðî òå, ßê ä´â÷èíà óñï´øíî ïîêèäà¹ îò÷èé ä´ì, çàðîáëß¹ ñîá´ íà æèòòß çàì´ñòü çãèíóòè, à ïîò´ì âèõîäèòü çàì´æ ïî ëþáîâ´ çà òîãî, êîãî ñàìà îáðàëà, ïî÷àëà ïèñüìåííèöüêó êàðÕ¹ðó ç óêðà»íîìîâíèõ Çàðîäíèõ îïîâ´äàíüÈ ï´ä ïñåâäîí´ìîì Œàðêî ‚îâ÷îê ´ òóò-òàêè ïåðåâåðøèëà âñ´õ â îïèñàõ òßæêî» êð´ïàöüêî» äîë´. ‘àäèñòè÷í´ ïàíè ´ ïàííî÷êè øòðèêàþòü êð´ïà÷îê ãîëêàìè, ðîçáèâàþòü »õí´ ìð´» íà ïîäðóæí¹ ùàñòß, ëàþòü ´ áÕþòü. ‡´ øê´ëüíî» ïðîãðàìè ïàìÕßòà¹ìî ÇƒîðïèíóÈ: êð´ïà÷êà ë´êó¹ íåìîâëß ìàêîì ´ òå ïîìèðà¹, áî äëß ìàòåð´ íåìà¹ ìîæëèâîñò´ çâ´ëüíèòèñß â´ä ðîáîòè äëß äîãëßäó çà äèòèíîþ, íåìà¹ í´ ìåäè÷íî» äîïîìîãè, í´ åëåìåíòàðíîãî ñï´â÷óòòß ç áîêó ïàí´â-ðàáîâëàñíèê´â. € êóëüì´íàö´ß öüîãî ïåð´îäó òâîð÷îñò´ ïèñüìåííèö´ Ñ áåçïåðå÷íî, ïîâ´ñòü Ç§íñòèòóòêàÈ. àñèëüñòâî æ´íêè íàä ´íøîþ æ´íêîþ, íàä ÷îëîâ´êîì, íàä ï´äëåãëèìè ïîñòà¹ íåïðèðîäíèì ´ äðàìàòè÷íèì, îãèäí´øèì, í´æ ÷îëîâ´÷å. Žñâ´÷åíà ïàííî÷êà ìà¹ í´áèòî ïðåêðàñíó ìåòó Ñ ðåôîðìóâàòè óñòð´é ìà¹òêó, îïòèì´çóâàòè éîãî: Ç...óñ´ì ðîáîòó òßæêó, óñ´ì ëèõî ïåêó÷å ´çíàéøëà. Šàë´êè íåùàñëèâ´, ä´òè-êðèøåíßòî÷êà, é ò´ â íå» íå ãóëßëè. „´òè ñàäè çàì´òàëè, ´íäèê´â ïàñëè; êàë´êè íà ãîðîä´ ñèä´ëè, ãîðîáö´â, ïòàñòâî ïîëîøèëèÈ. à äîäàòîê âîíà äîáðå çàòßìèëà, ùî êð´ïàêè Ñ öå »» âëàñí´ñòü, ðàáñüêà ñèëà, ´ ùî âîíà íå ïðîñòî ìîæå, à ïîâèííà »õ äðåñèðóâàòè ´ áèòè: Ç÷àñîì ùèïíå àáî øòîâõíå ñòèõà... òà é ñàìà ïî÷åðâîí´¹ ßê æàð, Ñ çàñîðîìèòüñß. îêè æ ò´ëüêè íå çâè÷èëàñß; à ßê îãîâòàëàñü, îáæèëàñß, òî ï´çíàëè ìè òîä´, äå âîíî â ñâ´ò´ ëèõî æèâåÈ Ñ ´, äàë´, êóëüì´íàö´ß çíóùàííß: ÇŽãëßíóñü ß íà íå», Ñ ñòðàøíà òàêà çðîáèëàñü, ùî â ìåíå é íîãè çàõèòàëèñü. ‚îíà ìåíå ßê ñõîïèòü çà øèþ îá´ðó÷!.. óêè õîëîäí´, ßê ãàäþêè. •î÷ó ñêðè÷àòè, Ñ äóõ ìåí´ çàõîïèëî, òàê ´ ðóõíóëà êîëî ßáëóí´, òà âæå îä õîëîäíî» âîäè ïðîêèíóëàñüÈ. èñüìåííèöß ï´äâîäèòü ÷èòà÷à äî âèñíîâêó, ùî ïðîáëåìà Ñ íå ó íåëþäñüêîìó ñòàâëåíí´ îêðåìî âçßòîãî ´íäèâ´äà äî ´íøèõ, à â òîìó, ùî ñàì? ñóñï´ëüñòâî, éîãî óñòð´é ïîòðåáóþòü çì´í. „ðàìó ñóñï´ëüñòâà ßêíàéêðàùå âäà¹òüñß ïîêàçàòè íà ïðèêëàä´ îêðåìî» ðîäèíè. Šóìåäíà ÇŠàéäàøåâà ñ´ìÕßÈ §âàíà å÷óß-‹åâèöüêîãî, ßêùî ïðèäèâèòèñß, äîñèòü òðàã´÷íà: öå áîðîòüáà ê´ëüêîõ æ´íîê çà âëàäó â ìåæàõ îäíîãî äîìó. —îëîâ´êè íàìàãàþòüñß ó ö´ âíóòð´øí´ ÷âàðè íå âòðó÷àòèñß, à â´äòàê ä´ëßòü ïðîñò´ð íà æ´íî÷èé ´ ÷îëîâ´÷èé, äå õàòà íàëåæèòü æ´íêàì ´ ñ?ìå âîíè áóêâàëüíî ä´ëßòü òåðèòîð´þ, çàì´òàþ÷è ïî ÷åðç´ êîæíà ñâîþ ïîëîâèíó ñ´íåé ó ïåðåïîëîâèíåí´é îñåë´. ‘èìâîëîì äîì´íóâàííß ñòà¹ ìîòîâèëî: âîíî âèßâëß¹òüñß ïîòð´áíèì îäðàçó ´ ñâåêðóñ´, ´ ñòàðø´é íåâ´ñòö´, ´ çàì´ñòü ïðèäáàòè äîäàòêîâå çíàðßääß äîìàøíüî» ïðàö´ âîíè âñòóïàþòü ó ïðîòèñòîßííß, ßêå çàê´í÷ó¹òüñß á´éêîþ. §âàí å÷óé-‹åâèöüêèé ïîëþáëßâ ñï´ëêóâàòèñß ç ïðîñòèìè æ´íêàìè Çç íàðîäóÈ, âèâ÷àþ÷è â òàêèé ñïîñ´á »õí´é ñòèëü ñï´ëêóâàííß ´ ïîâåä´íêó. ‚ îïîâ´äßõ ïðî Šàéäàø´â, áàáó àðàñêó ´ áàáó àëàæêó áà÷èìî, îòæå, ðåçóëüòàòè éîãî ñïîñòåðåæåíü, òàê´ ñîá´ çàìàëüîâêè Çç íàòóðèÈ. Ž÷åâèäíî, ùî â ´íøèõ óìîâàõ ðîçóìíà, âîëüîâà, òåìïåðàìåíòíà æ´íêà ìîãëà á äîñßãòè á´ëüøîãî, í´æ ïåðåìîãà íàä ñâåêðóõîþ. ’à é ïàðòíåðñòâî äâîõ ïîâÕßçàíèõ øëþáîì ßñêðàâèõ îñîáèñòîñòåé, ßê-îò Šàðïî ´ Œîòðß, òåæ âèäà¹òüñß ïåðñïåêòèâíèì Ñ ïåðñïåêòèâí´øèì, í´æ âèßâëß¹òüñß. € òèì ÷àñîì ïîòð´éíî çàìêíåí´ â õàòíüîìó ïðîñòîð´, â ðîäèí´, â ñåë´ æ´íêè ïë´òêóþòü, ´íòðèãóþòü, âèñóâàþòü ÷îëîâ´êàì ïîñò´éí´ ïðåòåíç´» ´ íàìàãàþòüñß çàëó÷èòè »õ äî ñâî»õ ëîêàëüíèõ áèòâ. ”åì´í´çì ïîáîðíèê´â ëþäñüêî» ð´âíîñò´ —åðåç ê´ëüêà äåñßòèë´òü ï´ñëß ˜åâ÷åíêîâî» Šàòåðèíè ÷îëîâ´÷å ìîðàë´çàòîðñòâî ïîâòîðþ¹òüñß ó Çîâ´»È àíàñà Œèðíîãî. –ß óêðà»íñüêà Çñåñòðà Šåð´È (ñòâîðåíà íà ê´ëüêà ðîê´â ðàí´øå, í´æ ðîìàí àìåðèêàíöß „ðàéçåðà) äåìîíñòðó¹ î÷åâèäíå áàæàííß ÷îëîâ´êà ïîêàðàòè æ´íêó, ßêà ïîñì´ëà ïîðóøèòè íîðìè ñóñï´ëüíî» ìîðàë´. •ðèñòß ðèòèêà âèðèâà¹òüñß ´ç ñåëà â ì´ñòî, ñòà¹ íàéìè÷êîþ, à ïîò´ì óòðèìàíêîþ çàìîæíîãî ÷îëîâ´êà. ðîòå ïî ñìåðò´ êîõàíöß âîíà ìóñèòü ïðàöþâàòè äåøåâîþ ïîâ´¹þ, à äàë´ »» ÷åêà¹ â´äîìèé ô´íàë Ñ ïðèíèæåííß, âåíåðè÷í´ õâîðîáè, ñìåðòü. ‘öåíà, äå ó •ðèñò´ â´äïàäà¹ í´ñ, âàðòà ïîòðàïèòè â êîëåêö´þ íàéæàõëèâ´øèõ ñöåí óêðà»íñüêî» ë´òåðàòóðè. §ñòîð´» •ðèñòèíèõ ïîäðóã âðàæàþòü íå ìåíøå: ñêàæ´ìî, ŒàðÕß ðîçïîâ´äà¹, ßê ïàí ç¶âàëòóâàâ »», à äàë´ çà ñïðîòèâ òðèìàâ íà ëàíöþãîâ´, ßê âîíà âòåêëà ç íåâîë´, à äàë´ æèëà ç ïàíè÷åì, êîòðèé âèòðåáóâàâ ó òîãî ïåðøîãî ïàíà êðóãëåíüêó ñóìó â´äêóïó çà äîñóäîâå âèð´øåííß ñïðàâè ïðî çíóùàííß ´ ¶âàëòóâàííß ä´â÷èíè ´ çàáðàâ ñîá´ á´ëüøó ÷àñòèíó; òà êîëè ŒàðÕß çàâàã´òí´ëà, òîé í´ äèòèíè, í´ øëþáó íå ñõîò´â: Ç...à íà äðóãèé äåíü ïðèõîäå ç ñëóæáè ´ ïðèíîñå íåâåëè÷êó ïëßøå÷êó. ™îñü æîâòå â í´é, àæ ÷åðâîíå Ñ òàêå æîâòå. Òà, Ñ êàæå, Ñ âèïèé; ñå âèíî òàêåÓ. Ÿ, çâ´ñíî, íå çíàëà í´÷îãî: óçßëà é âèïèëà. Ÿê âèïèëà Ñ í´÷îãî, ´ ïîîá´äàëà Ñ í´÷îãî. îïðèáèðàëà ß, çáèðàþñß ñïî÷èòè. Šîëè ñå Ñ ßê çàáîëèòü ó ìåíå â æèâîò´, ßê çàð´æå; â î÷àõ òàê ´ ïîòåìí´ëî. “ïàëà ß ´ äàë´ í´÷îãî íå ïàìÕßòàþ. Šîëè î÷óíßëàñü, àæ óñß â êðîâ´ ïëàâàþ, Ñ îòàêà êàëþæà!.. “ ìåíå ñåðöå òàê çàáîë´ëî, òàê çàáîë´ëî!.. Šðàùå á óæå ß ´ íå âñòàâàëà, à òàì íàâ´êè îêîë´ëà. € â´í õîäå á´ëß ìåíå. Òðèáèðàé, Ñ êàæå, Ñ òà çàêîïàé íà âãîðîä´Ó. å ñòåðï´ëà ß! Òðèáèðàé, Ñ êàæó, Ñ ñàì, êîëè íàðîáèâ òàêîãî!Ó Ÿê æå ñêî÷å â´í, ßê çàòóïà íîãàìè... ÒŸ òåáå íà âóëèöþ âèêèíó! Ÿ òîá´ ´ ñå, ß òîá´ ´ òå!Ó “çßëà ß ç´áðàëà â áèò´é ìàê´òð´ âñå, ä´æäàëà âå÷îðà òà ñåðåä îãîðîäó é çàêîïàëàÈ. € ïîò´ì ä´â÷èíà ùå é â´äáóëà ïîêàðàííß ó âÕßçíèö´ é ìîíàñòèð´ çà â´äïîâ´äíèì îáâèíóâà÷åííßì. àíàñ Œèðíèé çàñóäæó¹ íå ñâî»õ ãåðî»íü ´ »õí´é ñïîñ´á ìèñëåííß, à ñîö´àëüíèé ëàä, ßêèé äà¹ öèì ñ´ëüñüêèì ä´â÷àòàì, ÷àñòî íàðîäæåíèì ó êð´ïàöòâ´, äóæå ìàëî ìîæëèâîñòåé. (—è ¹ àíàñ Œèðíèé ïðîòîôåì´í´ñòîì? Ž÷åâèäíî, ùî òàê, ßê ´ êîæåí àâòîð, ßêèé ñèìïàòèçó¹ óïîñë´äæåíèì. ‚ ´íøèõ òâîðàõ â´í òàê ñàìî ñï´â÷óâà¹ ´ ÷îëîâ´êàì: íà ïåðøîìó ì´ñö´ äëß íüîãî Ñ ñóñï´ëüíå ñòàíîâèùå, ìàéíîâèé ñòàòóñ, îáìåæåí´ñòü ìîæëèâîñòåé òà íèçüêà ñîö´àëüíà ìîá´ëüí´ñòü, ßê´ é ñòàþòü îñíîâíèìè ïðè÷èíàìè ëþäñüêèõ íåùàñòü). ‘â´äîì´ñòü öèõ íåùàñíèõ ãåðî»íü äîâîë´ ïðîñòà: âîíè íåîñâ´÷åí´, ñòðàæäàííß ñïðèéìàþòü ßê ôàòóì, ßêîìó íåìîæëèâî ïðîòèñòîßòè, íå çíàþòü ïðî ñâî» ïðàâà, à »õí´ ìð´» ïðî ìàéáóòí¹ íå â´äçíà÷àþòüñß îñîáëèâèì ïîëüîòîì ôàíòàç´». –å àíàñ Œèðíèé óñâ´äîìëþ¹, ùî áèòè ´ ¶âàëòóâàòè íåäîáðå; à áåçòàëàíí´ •ðèñòß, ŒàðÕß, Œàðèíà, òàê ñàìî ßê ãåðî»í´ Œàðêà ‚îâ÷êà ´ ’àðàñà ˜åâ÷åíêà, ò´ëüêè é ñïðîìîæí´ ñïîä´âàòèñß, ùî â íàñòóïíîìó åï´çîä´ »ì ïîùàñòèòü. ”åì´í´ñòà §âàíà ”ðàíêà ó ïîðóøåíí´ ïðàâ æ´íîê çâèíóâàòèòè ñêëàäíî. “ò´ì, éîãî ôåì´í´çì Ñ öå çàêîíîì´ðíèé ñêëàäíèê ñîö´àë´ñòè÷íèõ ïîãëßä´â, ´ íå á´ëüøå. ‡ãàäàéìî õî÷à á îòîé éîãî êîìïë´ìåíò ìîëîä´é ‹åñ´ “êðà»íö´: Çñß õâîðà, ñëàáîñèëà äiâ÷èíà Ñ òðîõè ÷è íå îäèíîêèé ìóæ÷èíà íà âñþ íîâî÷àñíó ñîáîðíó “êðà»íóÈ. –ß âèðâàíà ç êîíòåêñòó ôðàçà, ßê òàâðî, ïåðåñë´äó¹ ïèñüìåííèöþ äîòåïåð, íàâ´òü ïî ñìåðò´. „î ðå÷´, ó òâîðàõ ‹åñ´ “êðà»íè äóæå ÷àñòî íàòðàïëß¹ìî íà çîáðàæåííß çíóùàííß íàä ïåðñîíàæåì, ßêèé â´äð´çíß¹òüñß â´ä ïàí´âíî» á´ëüøîñò´. Žò ó Ç‹´ñîâ´é ï´ñí´È ìàòè ‹óêàøà ´ éîãî îô´ö´éíà äðóæèíà, ÷åðâîíîùîêà ìîòîðíà Šèëèíà, ßêà í´áè ñòâîðåíà äëß ô´çè÷íî» ðîáîòè ïî ãîñïîäàðñòâó, âñ´ëßêî çíóùàþòüñß íàä òåíä´òíîþ Œàâêîþ: âîíà íå â´ä ñâ´òó ñüîãî é, î÷åâèäß÷êè, ñïðîìîæíà íà ùîñü ´íøå, í´æ æàòè æèòî. ‡àì´ñòü çíàéòè äëß íå» õàòí¹ çàíßòòß äî äóø´ ÷è ïðèíàéìí´ çàëèøèòè â ñïîêî» ñ´ëüñüê´ æ´íêè ãëóçóþòü ´ç íåñõîæî» íà íèõ ä´â÷èíè. ’å, ùî »õí´é óëþáëåíèé ‹óêàø êîõà¹ »», íå àðãóìåíò äëß ïðèéíßòòß ó ñâîþ ñï´ëüíîòó. îä´áíå ïîâòîðþ¹òüñß â Çîßðèí´È. îòðàïèâøè â ÷óæó ñï´ëüíîòó ç ãåòü ´íàêøèìè çâè÷àßìè, óêðà»íêà Žêñàíà âèßâëß¹, ùî íåñïðîìîæíà òàì æèòè: âîíà íàäòî åìàíñèïîâàíà äëß Œîñêîâ´». §ç ïîäèâîì âîíà ä´çíà¹òüñß ïðî çâè÷àé äîìîâëåíîñò´ ïðî øëþá ÷åðåç ñâàõó, áåç ïîïåðåäíüîãî çíàéîìñòâà ìîëîäèõ, æåíèõàííß, ëþáîù´â. ˜îêîâàíà ´íøèì ðèòóàëîì: Ç’è âèíåñåø »ì íà òàðåë´ ìåäó, Ñ Œàòóñß ïðèëàøòóþòü, ßê òàì òðåáà, Ñ “êëîíèøñß, áîßðèí ïîö´ëó¹ ’åáå â óñòà...È, Ñ âîíà ñïåðøó â´äìîâëß¹òüñß â´ä ó÷àñò´ â öåðåìîí´», àëå ‘òåïàí íàïîëßãà¹: Çà÷èø, ëþáêî, ’è ìà¹ø ò´ëüêè »õ ïî÷àñòóâàòè ’à é çíîâ ó òåðåì âåðíåøñßÈ, Ñ àðãóìåíòóþ÷è: ÇŸ é íå êàçàâ òîá´, ùî òóòà âîëß. ’à ßêáè ìè íå ãíóëè òóòà ñïèíè, ’î íà “êðà»í´, ëèáîíü, ç´ãíóëè á “ òðè ïîãèáåë´ ðîäèíó íàøó Œîñêîâñüê´ âî¹âîäè... Žñü òè ìë´¹ø ‡ îãèäè, ùî òåáå ßêèéñü òàì ä´ä ’îðêíå ãóáàìè, à ßê ß ïîâèíåí Ò•îëîïîì ‘òüîïêîþÓ ñåáå âçèâàòè ’à ðóêè ö´ëóâàòè, ßê íåâ´ëüíèê, ’î ñå í´÷îãî?È. Žêñàí´ í´÷îãî íå çàëèøà¹òüñß, ßê ïåðåñèëèòè ñåáå ´ âëàñíó ãîðä´ñòü çàäëß ïîðßòóíêó ñòàíîâèùà ðîäèíè... ‡ðåøòîþ, ãåðî»íß ïîìèðà¹, ãîëîâíî íå âèòðèìàâøè êîëîñàëüíîãî çîâí´øíüîãî ñóñï´ëüíîãî òèñêó. „îìàøíüîãî ñåðåäîâèùà, ï´äòðèìêè ÷îëîâ´êà çàìàëî äëß òîãî, ùîá ïðîòèñòîßòè çàäóøëèâ´é àòìîñôåð´. (’àê çãèíå ´ êíßæíà ¸âïðàêñ´ß, ãåðî»íß îäíîéìåííîãî ðîìàíó àâëà ‡àãðåáåëüíîãî, êîòðó â´ääàëè çàì´æ ó ÷óæ´ êðà». à÷èìî, ßê æ´íêà, îñîáëèâî ÷óæèíêà, îñîáëèâî þíà ´ íåäîñâ´ä÷åíà, áåçïîì´÷íà â óìîâàõ ïàòð´àðõàëüíîãî ñóñï´ëüñòâà, ´ øëßõåòíå ïîõîäæåííß òóò Ñ äóæå óìîâíèé ïîðßòóíîê). € â ÇŠàì´ííîìó ãîñïîäàð´È, äðàì´ ïðî „îí-†óàíà, çàêîõàíà â ëåãåíäàðíîãî àâàíòþðèñòà „îëîðåñ ïðèíîñèòü ñåáå â æåðòâó, ñïîêóòóþ÷è éîãî ãð´õè; ´íøà ãåðî»íß, âäîâà äîííà €ííà, ìóñèòü çáåð´ãàòè â´ðí´ñòü óáèòîìó „îí-†óàíîì ÷îëîâ´êîâ´. ’´íü Šîìàíäîðà, âò´ì, êàðà¹ ñïîêóñíèêà, à íå çðàäíèöþ: æ´íêà òóò Ñ ëèøå îáÕ¹êò, âëàñí´ñòü. àá´â êàðàþòü ëèøå òîä´, êîëè âîíè âèßâëßþòü îçíàêè ñàìîñò´éíîãî ìèñëåííß Ñ ïåðåñòàþòü áóòè ðàáàìè. ‚´éíà, ðåâîëþö´ß, æ´íêà € êîëè éäåòüñß ïðî â´éíó, òî íàñèëüñòâî îïðèßâíþ¹òüñß íàéâèðàçí´øå. †´íêà Ñ òðàäèö´éíî íåçàõèùåíà êàòåãîð´ß. Ÿêùî ¹ íàãîäà áåçêàðíî îòðèìàòè äîñòóï äî æ´íî÷îãî ò´ëà, òî, íàé´ìîâ´ðí´øå, íåþ ñêîðèñòàþòüñß. —è çàñóäæó¹ ‚àëåðÕßí ´äìîãèëüíèé ¶âàëò´âíèêà â îïîâ´äàíí´ Ç’ðåòß ðåâîëþö´ßÈ? (´ñëß ÷åðãîâîãî îáøóêó-êîíô´ñêàö´» ìàõíîâö´â ó çàêóòêó ´íòåë´ãåíòñüêîãî áóäèíêó Çäîë´, çàõèëèâøè íà ñïèíó ãîëîâó, ðîçêèíóâøè ðóêè, ç´ãíóâøè ãîë´ êîë´íà ëåæàëà Šñàíà ïîòâîðíîþ êóïîþ çãàíüáëåíîãî ò´ëàÈ, Ñ à ùå âäåíü âîíà ãîòóâàëàñß ïàòåòè÷íî â´ääàòèñß ñàìîìó Œàõíîâ´). åçïåðå÷íî. —è çàñóäæó¹ â´í ñâîãî ãåðîß ‘òåïàíà àä÷åíêà, êîëè òîé ¶âàëòó¹ àä´éêó? ’óò óñå íåîäíîçíà÷íî, àäæå ‘òåïàí ðîçóìíèé, ñèëüíèé, ïåðñïåêòèâíèé, â´í õàðèçìàòè÷íèé íåã´äíèê. ‡à ìàéáóòí´é óñï´õ éîìó ìîæíà áàãàòî ïðîáà÷èòè. €áî íå çâåðíóòè óâàãè. ðèíàéìí´ àïîëîãåòè ÇŒ´ñòàÈ, ö´¹» ´ñòîð´» âèñõ´äíîãî ðóõó ïî êàðÕ¹ðí´é äðàáèí´, íå íàäòî îáóðþþòüñß çãàäàíèì åï´çîäîì. Ÿêùî ´äìîãèëüíèé, •âèëüîâèé, Ÿíîâñüêèé ó ïðîç´ ïðî ãðîìàäßíñüêó â´éíó äî íàñèëüñòâà ñòàâëßòüñß íåãàòèâíî, áîë´ñíî ïåðåæèâàþòü öåé äîñâ´ä, âëàñíèé ´ ñóñï´ëüíèé, òî çãîäîì, ó êëàñè÷íèõ òâîðàõ ïðî „ðóãó ñâ´òîâó, ñèòóàö´ß çì´íþ¹òüñß. àäßíñüê´ àâòîðè, áåçïåðå÷íî, çà ëþäßí´ñòü. ðîòå âîíè òî÷íî çíàþòü, ùî ´ ßê ìà¹ â´äáóâàòèñß ´ ßê äî öüîãî ñòàâèòèñß. Ç“êðà»íà â îãí´È Žëåêñàíäðà „îâæåíêà Ñ çðàçîê òàêî» ïðîåêö´» ÷îëîâ´÷èõ ôàíòàç´é àâòîðà. Žëåñß â´ääà¹òüñß ïåðøîìó çóñòð´÷íîìó ñîëäàòîâ´ ëèøå äëß òîãî, ùîá »» äåôëîðóâàâ íå í´ìåöüêèé çàãàðáíèê, ´ ïîò´ì çàëèøà¹òüñß â´ðíîþ ‚àñèëåâ´ Šðàâ÷èí´, ßêîãî íåâ´äîìî ÷è çóñòð´íå ùå ðàç. € îò »» ïîäðóãà •ðèñòß äî òàêîãî æåñòó íå âäàëàñß (íå ñïàëî íà ãàäêó?). ‚îíà ñòà¹ êîõàíêîþ îêóïàíòà, ßêèé, ùîïðàâäà, íå í´ìåöü, à ´òàë´¹öü. Œîæëèâî, òîìó àâòîð »», çðåøòîþ, ïðîùà¹, ïåðåä òèì çìóñèâøè êàßòèñß íå çã´ðøå, í´æ ˜åâ÷åíêî ñâîþ Šàòåðèíó. https://www.youtube.com/watch?v=pl_Wu7nHGEU ’à é óçàãàë´, çîáðàçèòè æ´íêó ßê îáÕ¹êò íàðóãè Ñ öå ïðåêðàñíèé ñïîñ´á ïðîïàãàíäè ç òèì, ùîá âèêëèêàòè àãðåñ´þ ó ïðèíèæåíîãî ñàìöß, êîòðèé ïåðåêîíàíèé, ùî öß æ´íêà, çàëèøåíà íà îêóïîâàí´é òåðèòîð´», íàëåæèòü ñàìå éîìó. ðîòå íà ôðîíò´ æ´íêàì íå êðàùå. “ ÇðàïîðîíîñößõÈ Žëåñß ƒîí÷àðà ˜óðà Ÿñíîãîðñüêà Ñ óëþáëåíèöß âñüîãî ïîëêó. àñò´ëüêè, ùî êîëè »» íàðå÷åíèé ãèíå, à âîíà çà ßêèéñü ÷àñ çàêîõó¹òüñß â ´íøîãî, ôðîíòîâå áðàòñòâî ìà¹ ñõâàëèòè »» âèá´ð (çãàäàéìî „´äîíó ´ äîííó €ííó!). ´çí´øå Žëåñü ƒîí÷àð íàïèøå Ç‘îáîðÈ, äå ç¶âàëòîâàíà ñ´ëüñüêèì áðèãàäèðîì ¸ëüêà ìó÷èòèìåòüñß ÷åðåç óòðàòó ÷åñò´. € ïîò´ì âèßâèòüñß, ùî ïðîáëåìè ïîçà ¸ëü÷èíîþ ñâ´äîì´ñòþ íàñïðàâä´ íå ´ñíó¹. § êàßòèñß íå ïîòð´áíî, ´ ìîâ÷àòè íå ïîòð´áíî, à òðåáà íå áîßòèñß ïóáë´÷íî çàßâèòè ïðî íåã´äíèé ó÷èíîê ÷óæîãî ÷îëîâ´êà. Œàðóñß —óðàé: æ´íêà-âáèâöß-ìèñòêèíß ‘êëàäíî íàçâàòè ÷îëîâ´êà Ñ óêðà»íñüêîãî ïèñüìåííèêà, êîòðèé çîáðàçèâ áè æ´íêó-óáèâöþ ñèìïàòè÷íîþ ãåðî»íåþ, ïðèòîìó íå ïðèâàáëèâîþ ÷è õàðèçìàòè÷íîþ, à ñàìå ïîçèòèâíîþ. ’àêîþ ïîñòà¹ Œàðóñß —óðàé â îäíîéìåíí´é ïîåì´ ‹´íè Šîñòåíêî: ñèëüíà, ãîðäà, òàëàíîâèòà, âîíà âáèëà íå ç ï´äëîñò´. ’à ´ ßê Ñ îòðó»ëà. å çàð´çàëà. Šëàñè÷íèé òèïîâî æ´íî÷èé ñïîñ´á. Žäíàê ñóäßòü »» ÷îëîâ´êè, íå ðîáëß÷è çíèæîê íà ñòàòü, ´ âèðîê ïóáë´÷íîãî ñóäó ñóâîðèé ´ ñïðàâåäëèâèé, ßê ´ íàëåæèòüñß, Ñ ïóáë´÷íà æ ñòðàòà. ‡ðåøòîþ, »» ìèëóþòü ñïåö´àëüíèì ãåòüìàíñüêèì óêàçîì, òà çëàìàíà ïîåòêà í´ äî òâîð÷îñò´, í´ äî ëþáîâ´ âæå íåïðèäàòíà. Œàðóñþ ëþáëßòü ´ ïîâàæàþòü çà Çòâîð÷´ çàñëóãèÈ Ñ íà òîé ÷àñ òèïîâî ÷îëîâ´÷´, çâ´äñè òàêà óâàãà ïðåäñòàâíèê´â âëàäè äî »» ñïðàâè. ™î âáèâà¹ ó í´é ìèñòêèíþ Ñ ïî¹äíàí´ ç´ ùèðèì ñï´â÷óòòßì ñïðîáè ñóñï´ëüíîãî îñóäó, à ÷è »» âëàñí´ óßâëåííß ïðî ¹äèíó ëþáîâ íà âñå æèòòß, ïðî æ´íî÷í´ñòü, íåñóì´ñíó ç âëàñíîðó÷íèì óáèâñòâîì êîõàíîãî? Œàðóñß ñòàâèòü íà ïåðøå ì´ñöå ìð´þ ïðî ñ´ìåéíå æèòòß ç êîíêðåòíèì ÷îëîâ´êîì, ´ êîëè öß ìð´ß ðîçáèâà¹òüñß, âñ´ ´íø´ ìîæëèâ´ âàð´àíòè Ñ â´ä øëþáó ç ´íøèì äî çîñåðåäæåííß íà òâîð÷îñò´ Ñ âèßâëßþòüñß íåïðèéíßòíèìè. àñèëüñòâî é åðîòèêà â áîðîòüá´ ïðîòè ðàäßíùèíè ‘ïðßìîâàíà ïðîòè îô´ö´îçó ë´òåðàòóðà îñòàíí´õ òðèäößòè ðîê´â áóëà ïëîùèíîþ äëß åêñïåðèìåíò´â ´ íîâàòîðñòâà. àãðàíà ìàñêóë´íí´ñòü ïåðñîíàæ´â €íäðóõîâè÷à, äåìîíñòðàòèâíèé åðîòèçì ïðîçè îêàëü÷óêà ´ ‚èííè÷óêà, ôåì´í´ñòè÷íà åñå»ñòèêà ¸âãåí´» Šîíîíåíêî... Žïèñè íàñèëüñòâà Ñ ô´çè÷íîãî é ìîðàëüíîãî Ñ ùåäðî ðîçêèäàíî ïî öèõ òåêñòàõ. €âòîðè ÷àñòî âäàþòüñß äî öüîãî ñâ´äîìî: òàêèìè äåòàëßìè ëåãøå çà÷åïèòè, ðîç÷óëèòè ÷èòà÷à àáî ñï´éìàòè Çíà ïîëóíè÷êóÈ, ßêùî éäåòüñß ïðî ìàñîâó ë´òåðàòóðó. “ ÷îëîâ´÷´é ïðîç´ åðîòè÷í´ ñöåíè ñòàâàëè îäíèì ´ç íåîäì´ííèõ ïðèéîì´â òâîðåííß ìàñîâî» ë´òåðàòóðè (àäæå ïîâñþäíî äåêëàðóâàëîñß ãîñòðèé áðàê óêðà»íñüêîãî ñó÷àñíîãî ïîïóëßðíîãî ÷òèâà) àáî/òà åïàòàæíèì çàñîáîì çðóéíóâàòè öíîòëèâ´ñòü ë´òåðàòóðíî» ðàäßíùèíè. Ÿê´ ç öèõ êíèæîê ñòàëè êëàñèêîþ? àñàìïåðåä Çîëüîâ´ äîñë´äæåííß ç óêðà»íñüêîãî ñåêñóÈ Žêñàíè ‡àáóæêî. àñèëüñòâî òóò ïðåïàðîâàíî ´ ðåòåëüíî îïèñàíî. åâäàëèé ñåêñ? Žñü. ‘ïðîáà ç¶âàëòóâàííß? óäü ëàñêà. ‡àìàëî ´ ïîòð´áåí ïåðñîíàæ ´ç ïîëàìàíîþ ïñèõ´êîþ? àòüêî, êîõàíèé, ñàìà ãåðî»íß, ëþäè ç »» ñåðåäîâèùà... òà âñ´ ïåðñîíàæ´. •î÷åòå ìàñøòàáí´øå? „ðàìà íàñèëüñòâà íàä ö´ëîþ íàö´¹þ ðîçãîðòà¹òüñß ïåðåä âàìè, à ´ñòîð´ß ëþáîâ´ ïèñüìåííèö´ é õóäîæíèêà âèßâëß¹òüñß ëèøå ïðèâîäîì. Çåç ìóæèêàÈ ¸âãåí´» Šîíîíåíêî Ñ êëàñèêà óêðà»íñüêî» ôåì´í´ñòè÷íî» åñå»ñòèêè. Žïîâ´äà÷êà îïèñó¹ âëàñíó ïðèâàòíó á´îãðàô´þ Ñ â´ä íàïó÷óâàíü ìàìè ´ áàáóñ´ ïðî îáðàç ïîðßäíî» æ´íêè äî ê´ëüêîõ ðîìàí´â ´ ìàòðèìîí´àëüíèõ ñïðîá ð´çíîãî øòèáó. •òîñü âèßâèâñß ´ìïîòåíòîì, ç ´íøèì äîøëþáíèé ñåêñ áóâ ïðå÷óäîâèì, à øëþáíèé ìåíø âäàëèì, áî Çîäðóæèòèñü äëß á´ëüøîñò´ ìóæèê´â îçíà÷à¹ êóïèòè çàäåøåâî æèâèé ìàòðàñÈ, ùå îäèí âèßâèâñß íîðìàëüíèì ó ïîáóò´, àëå íå ðîçóì´â ë´òåðàòóðíèõ àìá´ö´é ïèñüìåííèö´. § ïîò´ì ãåðî»íß ´ðîí´÷íî ç´òõà¹: Ç€ ôåì´í´ñòêà ìà¹ áóòè îäðóæåíîþ, ´ îäðóæåíîþ ùàñëèâî. (™àñëèâî íå â ïàòð´àðõàëüíîìó ñåíñ´, ñåáòî äîáðå çàáåçïå÷åíîþ, à ùàñëèâî â ñåíñ´ íàëàãîäæåíèõ ïàðòíåðñüêèõ ñòîñóíê´â ´ç êîõàíèì ÷îëîâ´êîì). –å íåîáõ´äíî íå òàê â ´íòåðåñàõ ñàìî» ôåì´í´ñòêè, ßê ôåì´í´çìó ßê òàêîãî. î íàðîä ùå é äîñ´ ñïðèéìà¹ ôåì´í´çì ßê êðèê íåäîòðàõàíî» ñàìèö´. ‚´í, íàðîä, íå ðîçáèðà¹òüñß, ùî ã´ðøå: íåäîòðàõàíà ÷è çàòðàõàíàÈ. à öüîìó òë´ ðàí´øà €íäðóõîâè÷åâà àëêîãîëüíà åïîïåß, äå Žòòî ôîíÊ”. ïðîâàäèòü Çíåçàêîííèé ñòàòåâèé àêò ç ãðîìàäßíêîþ Œàëàãàñ´éñüêî» ðåñïóáë´êè ’àòíàêåòåà. ´äíà ä´â÷èíà ´ äîñ´ ââàæà¹, ùî òî íà íå» ç´éøîâ €íàíìààëõîà Ñ äóõ ïëîäþ÷îñò´, îâî÷´âíèöòâà òà ä´òîðîäíîñò´È, ´ ðîçáèâà¹ ñåðöå ƒàëèí´ÊŠ., ïîñòà¹, ñêàçàòè á, òâîðîì ´íøî» êàòåãîð´»: çàáàãàòî ´ðîí´», çàìàëî äðàìè ç áîêó àâòîðà. àòîì´ñòü ïðîçà Œàð´» Œàò´îñ, â´ä íîâåëè ÇžðÕßíà ´ „îâãîïîëÈ ïî÷èíàþ÷è, Ñ öå åêñïðåñ´îí´ñòè÷íå çîáðàæåííß óêðà»íñüêî» (òî÷í´øå, áóêîâèíñüêî») ´ñòîð´» êð´çü ïðèçìó ñòðàæäàíü ´ íàñèëüñòâà. Šóëüì´íàö´¹þ òóò ïîêè ùî âèäà¹òüñß ÇŒîñêàëèößÈ Ñ ðîìàí ïðî äîíüêó áóêîâèíñüêî» ñåëßíêè ´ ðîñ´éñüêîãî ñîëäàòà, ßêèé ïîòðàïèâ ó ñåëî ï´ä ÷àñ åðøî» ñâ´òîâî» â´éíè; ïîõîäæåííß ôàòàëüíî âèçíà÷èëî äîëþ ãåðî»í´. àñèëüñòâî ßê ïîìñòà: ïîâåðíåííß åðø´ ëàñò´âêè íàéíîâ´øî» Çë´òåðàòóðè â´éíèÈ íå íàäòî ò´øàòü. îâ´òí´õ •âèëüîâîãî ´ ´äìîãèëüíîãî ïîêè ùî íå ñïîñòåð´ãà¹òüñß. àòîì´ñòü òðåòüîðßäí´ àâòîðè ï´ä áðåíäîì ó÷àñíèê´â áîéîâèõ ä´é... íó í´, â ñó÷àñíó óêðà»íñüêó ë´òåðàòóðó âîíè íå âõîäßòü âñå æ òàêè, àëå íà ïîëèößõ êíèãàðåíü ´ ßòêàõ ÷´ëüíèõ êíèæêîâèõ ßðìàðê´â »õí´ âèäàííß ïðåäñòàâëåíî. àïðèêëàä, ïîåòè÷íà ôàíòàç´ß ïðî âèãðàíó íà áåðåç´ ´ëîãî ìîðß ìîñêàëüêó (îðèñ ƒóìåíþê) óæå ñòàëà êëàñè÷íèì ïðèêëàäîì íåêîðåêòíîãî ïàòð´îòè÷íîãî çàêëèêó. € ´ñòîð´ß ïðî ãåðîß-àòîâöß, ßêèé ïðîñèòü ïîâ´þ ñï´âàòè ã´ìí îñ´éñüêî» ”åäåðàö´» ´ â´ä òîãî »õí´é ñòàòåâèé àêò ñòà¹ ùå ´íòåíñèâí´øèì (‚àñèë´ñà ’ðîôèìîâè÷), âðàæà¹ ðåàë´ñòè÷í´ñòþ. ðî êðèòèêó ç ïîãëßäó õóäîæíîñò´ çàðàç íå éäåòüñß, òîìó ïèòàííß á´ëüøå äî âèäàâö´â ´ ðåäàêòîð´â, êîòð´ ìîãëè çàóâàæèòè òàê´ ìîìåíòè íà åòàï´ ðîáîòè ç ðóêîïèñîì ´ âèçíà÷èòè äëß ñàìèõ ñåáå ìåæ´ äîïóñòèìîãî. ‡á´ðíèê ÇŽòè €‘èëüñòâàÈ ßê óñâ´äîìëåíèé æåñò “ ñâ´òë´ âñüîãî ñêàçàíîãî îñîáëèâèì âèäà¹òüñß êîëåêòèâíèé ïðîåêò ÇŽòè €‘èëüñòâàÈ, ó ßêîìó ãðóïà óêðà»íñüêèõ ïèñüìåííèê´â ´ ïèñüìåííèöü ñâ´äîìî âèñòóïà¹ çà ïðîñâ´òíèöüêó ðîáîòó ç íàéøèðøèìè âåðñòâàìè íàñåëåííß ´ íàäà¹ äëß ïóáë´êàö´» ñâî» òâîðè, ßê´ òàê ÷è òàê ñòîñóþòüñß òåìè ïîáóòîâîãî íàñèëüñòâà. Ÿêùî ðàí´øå íàñèëüñòâî â ë´òåðàòóð´ àíàë´çóâàëè êðèòèêè (ïåðåâàæíî ôåì´í´ñòêè), òî íèí´ ìà¹ìî àíòîëîã´þ, äå îïîâ´äàííß çíàíèõ óêðà»íñüêèõ àâòîð´â ïðåïàðóþòü ôàõîâ´ ïñèõîëîãè. “ äîäàòêàõ Ñ â´äêîìåíòîâàí´ íîðìàòèâíî-ïðàâîâ´ àêòè, çðàçêè ãðàìîòíî ñêëàäåíèõ çàßâ ïðî ðîçëó÷åííß ´ ñòßãíåííß àë´ìåíò´â. åçïðåöåäåíòíå é òå, ùî ïèñüìåííèêè äîáðîâ´ëüíî ïîãîäèëèñß, ùîá »õí´ òåêñòè ñóïðîâîäèëè êîìåíòàðåì, ïðèòîìó íå ë´òåðàòóðîçíàâ÷èì, à òàêèì, ùî ðîçãëßäà¹ õàðàêòåðè ´ â÷èíêè ïåðñîíàæ´â ç ïîãëßäó ëþäñüêî» ïñèõîëîã´», ìîðàëüíî-åòè÷íèõ íîðì ´ ÷èííîãî çàêîíîäàâñòâà. ‚ëàñíå, öå òîé ï´äõ´ä, ïðîòè ßêîãî òðèâàëèé ÷àñ áîðîëèñß, àäæå îïîâ´äàííß Ñ öå ìèñòåöüêèé òâ´ð, ´ ãîâîðèòè ïðî íüîãî ïîòð´áíî ç ïîãëßäó åñòåòèêè, à íå åòèêè. Šîìåíòàòîðè, çâ´ñíî, ´ íå äóìàþòü çàñóäæóâàòè àâòîð´â; âîíè êîíöåíòðóþòüñß íà îïèñàíèõ ïîä´ßõ ´ ìîòèâàõ ó÷èíê´â ïåðñîíàæ´â. Žäíàê òóò êðè¹òüñß î÷åâèäíà íåáåçïåêà: ÷è çðîçóì´¹ íåïåðåéäåí´ñòü îñü ö´¹» òîíêî» ìåæ´ íåï´äãîòîâëåíà ÷èòà÷êà, òà, ßêà ïîòðåáó¹ ðîçÕßñíåííß âëàñíèõ ïðàâ ó ñòîñóíêàõ ´ç ÷îëîâ´êîì? —è íå âïëèíå öå íà ñïðèéíßòòß íåþ ñó÷àñíî» ë´òåðàòóðè ´ íà ñòàâëåííß äî îêðåìèõ ïèñüìåííèê´â? ‚´äïîâ´äü ïðî òå, ùî ðßäîâ´ ÷èòà÷´ íå àæ òàê âïëèâàþòü íà ë´òåðàòóðíèé ïðîöåñ, íåðåëåâàíòíà. ‘àìå çâè÷àéí´, ïðîñò´ ëþäè ïèøóòü ëèñòè â ãàçåòè, êóïóþòü á´ëüøó ÷àñòèíó êíèæêîâèõ òèðàæ´â ´ ñòàþòü çíàðßääßì ó ðóêàõ îðãàí´çàòîð´â ïîãðîì´â. •î÷à äîá´ð àâòîð´â Ñ žð´é ´ ‘îô´ß €íäðóõîâè÷´, à íå õåäëàéíåðêè æ´íî÷î» ïîï-ïðîçè ‹þêî „àøâàð òà §ðåí îçäîáóäüêî Ñ àäðåñîâàíî ðàäøå âèïóñêíèößì ô´ëôàêó, í´æ á´ëüøîñò´ æèòåëüîê ñïàëüíèõ ðàéîí´â. “ò´ì, âèïóñêíèö´ ô´ëôàêó ñòàþòü æåðòâàìè íàñèëüñòâà ´ çàëèøàþòüñß áåç àë´ìåíò´â íå íàáàãàòî ð´äøå, òîæ öß çàóâàãà ëèøå äîäà¹ ïðîåêòó ö´ííîñò´. à ïðèêëàä´ àíòîëîã´» ÇŽòè €‘èëüñòâàÈ áà÷èìî, ßê ìàéñòåðíî, ç´ çíàííßì ñïðàâè ñó÷àñí´ óêðà»íñüê´ ïèñüìåííèêè îïèñóþòü áîë´, òðàâìè ´ ëßïàñè. Ÿêùî òßãë´ñòü òðàäèö´» óêðà»íñüêî» ë´òåðàòóðè é çáåðåãëàñß, òî ñàìå â öüîìó âèì´ð´: ðîçðîáëåíà ìîâà õóäîæíüî» ïðîçè, áàãàòñòâî âèðàæàëüíèõ çàñîá´â ðåàë´çóþòüñß íà ïîâíó, êîëè çàâäàííß Ñ âèâåðíóòè äóøó ñîá´ é êîìóñü. Ÿê-îò îïîâ´äàííß Œàð´àííè Š´ßíîâñüêî» Ç’à, ùî âìèðà¹È ïðî âîñüìèð´÷íó ä´â÷èíêó, ßêà ïðàöþ¹ ìîäåëëþ ´ ìð´¹ çàõâîð´òè íà ðàê, ùîá â´äïî÷èòè. —è Çƒ´ðêèé çàïàõ áàòüêàÈ ‘åðã´ß Žñîêè: áàòüêà ãåðî¹â´ çàì´íß¹ íîâèé ìàìèí ÷îëîâ´ê, ßêèé íàìàãà¹òüñß âèõîâóâàòè Çñïðàâæíüîãî ÷îëîâ´êàÈ àðì´éñüêèìè çàñîáàìè íàñèëüñòâà é ìóøòðè, çðåøòîþ, çëàìàíèé ï´äë´òîê ïðîâîêó¹ íåíàâèñíîãî â´ò÷èìà íà îñîáëèâî æîðñòîê´ ïîáî», ´ ìàòè ðîçëó÷à¹òüñß ç íèì; ñèìïàò´» â ö´é ´ñòîð´» íå âèêëèêà¹ í´õòî. ‚èñíîâîê. „â´ óêðà»íñüê´ ë´òåðàòóðè Ç...âðàæåííß, í´áè ´ñíó¹ äâ´ óêðà»íñüê´ ë´òåðàòóðè. åðøà ïðåäñòàâëåíà â ï´äðó÷íèêàõ, ìîíîãðàô´ßõ, ßê çàõ´äíèõ, òàê ´ óêðà»íñüêèõ â÷åíèõ, â ´ñòîð´ßõ ë´òåðàòóðè. „ðóãà ´ñíó¹ â ðåàëüíèõ òåêñòàõ, ßê´ ñïðàâëßþòü âðàæåííß ö´ëêîì íåïðî÷èòàíèõ. „î òîãî æ ´äåòüñß ïðî òåêñòè íå ìàðã´íàëüí´, à êëàñè÷í´È, Ñ ïèñàëà ‘îëîì´ß àâëè÷êî â ïðîåêò´ äîñë´äæåííß ïðî äèñêóðñ íàñèëüñòâà â óêðà»íñüê´é ë´òåðàòóð´. ‚îíà ïîßñíþâàëà öå òèì, ùî ïðîòßãîì ñòîë´òü óêðà»íñüêà ë´òåðàòóðà áóëà ë´òåðàòóðîþ ïîìñòè Ñ ´ ñàìå â öüîìó ïîëßãàâ »» ïîë´òè÷íèé ïàôîñ. Šð´ì ïîìñòè çàãàðáíèêàì, êîëîí´çàòîðàì, ´íîçåìößì òà ´íîâ´ðößì, òóò òàêîæ áàãàòî íàñèëüñòâà, íà ïåðøèé ïîãëßä, áåçïðè÷èííîãî, ïåðåäóñ´ì ó ñòîñóíêó äî æ´íîê, à ùå ´ñòåðè÷íî» íåíàâèñò´ íîñ´»â öüîãî íàñèëüñòâà äî ñàìèõ ñåáå (Çàñèëüñòâî ßê ìåòàôîðàÈ ó âèäàíí´ òâîð´â ‘îëîì´» àâëè÷êî Ç’åîð´ß ë´òåðàòóðèÈ, ñ.Ê591). àñèëüñòâî íàä ïðåäñòàâíèêàìè ïåâíî» ñòàò´ àâòîðè óñâ´äîìëþþòü ´ ìàðêóþòü óæå ç äîáè ìîäåðí´çìó; à ìàëî íå ñòîë´òòß ë´òåðàòóðè ïåðåä òèì Ñ öå â´ääçåðêàëåííß ñòåðåîòèï´â ´ ðîçìàõóâàííß øàáëåþ äîâêðóãè: ïîä´ë íà ïîëßê´â, ðîñ´ßí, ¹âðå»â ´ óêðà»íö´â, ïàí´â ´ êð´ïàê´â âàæëèâ´øèé. “ íàéíîâ´øèé ÷àñ Ñ çà ð´çíèìè â´äë´êàìè â´ä 1985-ãî àáî â´ä 1991Êðîêó Ñ ñèòóàö´ß óñêëàäíþ¹òüñß çíèêíåííßì òîãî ¹äèíîãî ñï´ëüíîãî âîðîãà, ßêèé îáÕ¹äíóâàâ áè íàéíåïðèìèðåíí´øèõ ´íàêîäóìö´â. Šîæåí ñàì ñîá´ îáèðà¹ îáÕ¹êò íåíàâèñò´ (íàé÷àñò´øå îïóñêàþ÷èñü äî êîíÕþíêòóðè ÷è áàíàëüíèõ ïîáóòîâèõ ÷âàð). Š´ëüêà ðîê´â òîìó ñï´ëüíèé âîðîã ïîâåðíóâñß, ìàéæå â òîìó æ îáðàç´, ´ âèßâèëîñß, ùî äàë´ ôàíòàç´é ïðî Çâèãðàòè ìîñêàëüêóÈ ïèñüìåííèêè ñåðåäíüîãî ð´âíß íå íàäòî ïðîñóíóëèñß. € ÷îëîâ´êè, ßê´ íåäîñòàòíüî ñòâåðäèëèñß íà ïîë´ ðåàëüíî» áîðîòüáè, íàìàãàþòüñß çðîáèòè öå â ðîäèí´ (àáî íà ïàïåð´, õòî âæå íà ùî çäàòåí). Œåæà äîçâîëåíîãî Ñ éäåòüñß íå ïðî åïàòàæ ´ åêñïåðèìåíò, à ïðî êîðåêòí´ñòü ´ ïðîïàãàíäó ïåâíèõ ö´ííîñòåé ó ìèñòåöüêèõ òâîðàõ, ïðàâèëà äîáðîãî òîíó é ìîðàëüíî-åòè÷í´ ñòàíäàðòè ó ùîäåííîìó æèòò´ Ñ äîñ´ ñßãà¹ äàë´, í´æ ïîâèííà áóëà á ó íàø ïðîãðåñèâíèé ÷àñ, êîëè ïðàâà ´ ñâîáîäè ëþäèíè çàäåêëàðîâàí´ é íå ï´äëßãàþòü îñêàðæåííþ.